Strajk dudni ulicą

Instalacja odnosi się do wielowątkowej biografii Zuli Pacanowskiej (1904-1942) – kobiety „nieumiejscowionej w historii”. Pacanowska walczyła o prawa robotników i robotnic, była liderką ruchu oporu w łódzkim getcie, harcerką Ha'Szomer Ha'Cair, twórczynią. Przez niemal pół wieku ulica na terenie dawnego Litzmannstadt Ghetto nosiła jej imię.

Ulica Zuli Pacanowskiej była jedyną formą upamiętnienia kobiety – działaczki społecznej i twórczyni, aktorki łódzkiej sceny robotniczej – jak można przeczytać w recenzjach teatralnych z tamtego czasu – „rzetelnie utalentowanej”. Pacanowska była również osobą, która nie bała się wyrażać swoich poglądów politycznych. Jako działaczka nielegalnej Komunistycznej Partii Polski była więziona za swoją działalność przed wojną, a w czasie okupacji niemieckiej zamknięta w getcie, gdzie stawiała opór polityce Chaima Rumkowskiego, co mogło się przyczynić do jej zagłady w obozie w Chełmnie nad Nerem.

Zula Pacanowska to postać tragiczna, potraktowana instrumentalnie przez powojenną komunistyczną władzę, która potrzebowała bohaterów i bohaterek legitymizujących reżim. Pośmiertnie odznaczona została Orderem Sztandaru Pracy I klasy. W 2018, na fali tzw. dekomunizacji, nazwisko Zuli Pacanowskiej zostało usunięte z nazwy ulicy. Stało się tak na podstawie jednostronnej oceny działalności Pacanowskiej, potraktowanej tu jako wróg narodu polskiego.

Zula Pacanowska jest postacią ważną z perspektywy wciąż istotnych problemów – takich jak prawa pracownicze, prawa kobiet, edukacja oraz działań na rzecz budowy inkluzyjnego społeczeństwa obywatelskiego.

fot. HaWa

Instalacja wprowadzająca ponownie postać Zuli Pacanowskiej do przestrzeni publicznej została zrealizowana na frontowej oraz bocznej elewacji budynku przy ul. Zgierskiej 56 w Łodzi, w którym jak podaje część źródeł, mieścił się w getcie resort metalowy.

W warstwie wizualnej instalacji pojawiają się odniesienia do działalności politycznej, aktywistycznej oraz twórczości Zuli Pacanowskiej. Użyłam tu dwóch cytatów z „Pieśni o Łodzi autorstwa Pacanowskiej. Na fasadzie umieściłam słowa „strajk dudni ulicą”, które w szerszym kontekście nawiązują do protestów przetaczających się w różnych sytuacjach historyczno-politycznych przez ulice miast. Hasło to wyciągnięte z kontekstu wiersza i przeniesione do przestrzeni miejskiej traci swój charakter agitacyjny, nie odnosi się do konkretnego światopoglądu czy opcji politycznej. Ulica pojawiająca się w cytacie jest też aluzją do zmiany nazwy ulicy Zuli Pacanowskiej i wymazania pamięci o niej z przestrzeni miasta.

Pod napisem umieszczona została płaskorzeźba wzorowana na Orderze Sztandaru Pracy I klasy. Postać męska została jednak zastąpiona kobiecą.

Na bocznej elewacji budynku umieściłam drugi cytat – „Łódź znowu powstaje na zew”.

Cytatowi towarzyszy graffiti wykonane techniką szablonu z użyciem stockowych sylwetek demonstrującego tłumu. Napis sprawia wrażenie, że został wykonany odręcznie, jednak użyłam tu fontu zaprojektowanego przez Michała Bergera na podstawie liter z transparentów ze strajków kobiet. Można więc powiedzieć, że stworzyli go wszyscy ludzie wychodzący manifestować w czasie Strajku Kobiet i podobnych protestów w Polsce.

Umieszczony na tej samej elewacji pozornie abstrakcyjny znak, jest słowem napisanym w języku Jidysz, które oznacza "strajk".